Avrupa derin devletiyle böyle hesaplaştı

SEZİN ÖNEY-SİNAN GÖKÇEN -

Batı Avrupa, 1990’ları Berlin Duvarı’nın yıkılışıyla bitti sayılan Soğuk Savaş’ın tortusunu içinden kazımakla geçirdi. İtalya, Belçika, Fransa, Danimarka ve daha nice ülke siyasi dokusuna sızan derin ordularla yüzleşip büyük bir tasfiyeye girişti. Gladio operasyonu, Ergenekon’la hesaplaşmaya başlayan Türkiye için de emsal. Hem derin devletin tasfiyesinde hukukçu ve siyasetçilerin oynadığı rol, hem de medya ve sivil toplumun yeni Gladio’lara direnmesi açısından...

GLADIO’NUN KÖKENİ VE DOĞUŞU • “Gladio” terimi, Latince ‘gladius’ kelimesinden geliyor ve anlamı, hançer, kılıç benzeri keskin silahlar; gladyatör kelimesi de aynı kökenden. Bu sözcük, NATO’nun İkinci Dünya Savaşı sonrasında, Varşova Paktı ülkelerinin Batı Avrupa’ya karşı olası bir saldırısına karşı geliştirdiği ‘gizli ordular’a verilen isim. Gladio, aslında sadece İtalya’daki NATO’ya bağlı gizli birimlere verilen ad olmasına karşın, ‘Gladio Operasyonu’, Avrupa genelinde oluşturulan tüm gizli savunma birimlerinin adı oldu.

TÜM AVRUPA’YA YAYILDI • Gladio ile ilgili en kapsamlı araştırmaları yapan tarihçi Daniele Ganser’in dikkat çektiği bir nokta çok önemli; Gladio’nun kolları küçük, büyük, stratejik açıdan önemli, önemsiz demeden hemen tüm Avrupa ülkelerine uzandı, ancak bazı ülkelerde diğerlerinden daha etkin ve güçlü hale geldi. Bazı ülkelerin Gladio’su sessiz sedasız tetikte beklerken, bazılarının tarihini Gladio yazdı bile. Ülkeler arasındaki bu fark, onların farklı bir toplumsal, siyasal ve sosyolojik şartlarından kaynaklanıyor. Bu farkları incelemeye geçmeden önce, Gladio’nun nasıl bir proje olarak ortaya çıktığını ve temellendirildiğini anlamakta fayda var.

GLADİO OLUŞUMU • Gladio Operasyonu 1948’de, daha NATO kurulmadan Müttefik Ülkeler arasında oluşturulan Batı Birliği’nin Gizli Komitesi (Clandestine Committee of the Western Union - CCWU) bünyesinde geliştirilmeye başlandı. 1949’da NATO kuruldu ve CCWU, NATO ile ortak hareket etmeye başladı. 1951’de de, tamamen NATO’nun içine entegre edilerek Gizli Planlama Komitesi (Clandestine Planning Committee - CPC) adı verilen bir daireye dönüştürüldü. CPC, Franda’da Avrupa Müttefikler Yüksek Merkezi (Supreme Headquarters Allied Powers Europe - SHAPE) tarafından kumanda edilen bir yapı idi. Araştırmacı Ganser göre, CPC’ye paralel olarak, Müttefik Gizli Komitesi (Allied Clandestine Committee - ACC) diye bir birim daha kurulmuştu. 1957’de kurulan ACC, NATO’nun Müttefikler Yüksek Avrupa Komutanı’na (Supreme Allied Commander in Europe - SACEUR) bağlı olarak faaliyet gösteriyordu.

Belçika’nın Mons kentindeki SHAPE karargahında görev yapan SACEUR’dakomutanlar geleneksel olarak Amerikalı’lar arasından seçiliyordu. SACEUR, Washington’da Pentagon’a bağlı olarak çalıştığından, yeni kurulan bu birimlerde ABD, etkisini ciddi ölçüde arttırdı. ACC’nin görevi, Gladio şebekelerinin yönetmeliklerini hazırlamak, gizli faaliyetler yürütebilme kapasitelerini arttırmaktı. Bu amaçla, Amerika ve Britanya’da üsler kuruldu. Almanya, Belçika, Danimarka, Fransa, İspanya, İtalya, Hollanda, Lüksemburg, Norveç, Portekiz ve Yunanistan’da olduğu Türkiye’de de Gladio’nun şebekeleşme faaliyetlerinde aynı ACC etkili oldu. Stratejik planma işi ABD ve İngiltere’de yapıldı.

ASKERİ İSTİHBARATLAR BAŞROLDE • Tüm NATO ülkelerinin içinde yer aldığı Gladio projesinin baş katılımcısı, Avrupa devletlerinin orduları ve askeri istihbarat servisleriydi.

NATO üyesi olmayan, Avusturya, Finlandiya, İrlanda, İsveç ve İsviçre gibi tarafsız bazı Avrupa ülkelerinin de içerisinde bulunduğu bu ağ, ABD’nin CIA ve Britanya’nın SIS ve MI6 istihbarat örgütlerinin yakın takibi ve hamiliğiyle serpildi. Gladio projesinin hayata geçirilmesine, CIA’in kurucusu Allen Dulles’ın ön ayak olduğu ve CIA’nın, Gladio Operasyonu’nun baş mali kaynağı olduğu da iddia ediliyor.

HÜCRE TİPİ ÖRGÜTLENME • Gladio projesi çerçevesinde, Avrupa genelinde, paramiliter mangalar oluşturuldu. Gerçek bir savaş olsa orduların yanısıra savaşacak paramiliter güçlerin başlatacağı direniş hareketleri için toprağın altına silahlar gömüldü, kaçış rotaları hazırlandı. Askeri eğitim alan Gladio milisleri, barış zamanı oluşturdukları gizli hücreler sayesinde, savaş halinde, düşman tarafından kontrol edilen topraklarda sabotaj ve suikastler gibi faaliyetleri yürütebilecekti. Gladio’nun temel ayağı askeriydi ancak sivillerin desteği olmadan, hedeflenen yapılanma oluşturulamazdı. Sivil kanatta, eski Nazi subay ve sempatizanları, faşistler ve sağ siyasetten çeşitli isimler kadar bazen güç ve iktidar arayışındaki sol görüştekiler, bilerek veya bilmeyerek, Gladio’nun neferleri oldular.

CIA’in Gladio’nun faaliyetlerini desteklerken soğuk savaş döneminde yaşanan birçok karanlık olaya ne kadar müdahil olduğu hala süren bir tartışma. Belçika, İtalya ve İsviçre’de bu konuya ilişkin meclis soruşturmaları yapıldı. ABD, Avrupa’da Gladio’nun gerçekleştirdiği bilinen ve söylenen bombalamalar gibi terörizm faaliyetleriyle ilişkisi olmadığını açıkladı.

KONTROLDEN ÇIKAN YAPILAR • Bazı ülkelerde Gladio’nun ne kadar büyüyüp tüm devlet düzenine hükmedecek kadar güçlendiğini düşününce, ABD’nin açıklamalarının tümüyle yanlış olduğunu söylemek güç gibi gözüküyor.

Gladio, her ne kadar İkinci Dünya Savaşı’nın ertesinde başını ABD ve Britanya’nın çektiği müttefik ülkelerin ortak bir projesi olarak geliştiyse de, bu gizli orduların kendi vatandaşlarına karşı gerçekleştirdikleri işkencelerden darbelere, suikastlerden terörist eylemlere kadar bir dizi operasyon ‘yerli malı’ olarak planlandı ve gerçekleştirildi.

Hatta, Türkiye gibi bazı ülkelerde Gladio’nun hepten kontrolden çıkması ve kendi kuran güçlere karşı çalışır hale gelmesi söz konusu oldu.

WILLIAM COLBY’NİN SIR DOLU ÖLÜMÜ • Gladio’nun gizli askerleri arasında Naziler’e karşı savaşanlar asıl yönetimi ellerinde tutuyordu. Savaş esnasında Fransa’ya paraşütle inerek direnişçileri örgütleyen ABD’li William Colby, 1951’den itibaren İskandinav Gladio’sunun eğitiminde görev aldı. Colby, Gladio’nun gizli savaşçılarının en üst düzey isimlerinden biriydi. 1973-76 yıllarında ise CIA’yi yönetti. 1976’da, daha sonra Başkan olacak George H.W. Bush’un CIA Başkanlığı’na oynaması ve Henry Kissenger’ın da Colby’nin ayağını kaydırmak üzere harekete geçmesi sonucu, 1975’te ABD siyaset tarihine “Halloween Katliam”ı olarak geçen ve Başkan Gerald Ford’un kabinesindeki önemli bazı isimleri daha muhafazakâr siyasetçilerle değiştirdiği süreç yaşandı. Donald Rumsfeld ve Dick Cheney gibi, ileride ‘neo-con’ olarak anılacak şahinler bu şekilde siyaset sahnesinde yükselmeye başlamıştı. Kongre’ye karşı çok açık davranıp, CIA’nın şeffaflığını sağlamaya çalışan Colby, 1978’de piyasaya çıkan anı kitabı, “Onurlu Adamlar”da Gladio Operasyonu’ndan bahsederek, “büyük ve önemli bir proje” demişti.

Colby, 1996’da geceyarısı göl kıyısındaki evinde kanoyla dolaşmaya çıktı ve boğuldu.

Çok şey bildiği ve açıklamaya hazır olduğu için öldürüldüğü yolunda ciddi iddialar bulunuyor.